چگونه خانواده سالم و اسلامی داشته باشیم؟
خانواده قرآنی والهی خانواده ای است که یکی از صفات والدین و اولادآن داشتن عغت وحیا است که این صفت خاص انسان کامل است واورا از حیوانات متمایز وجدا میسازد.عفت یعنی حفظ نفس از شهوات ودوری از امور پست وگناه و هر آنچه هویت وآبروی انسان را به خطر اندازد.
عفت و حیا چند بعد دارد:
1-عفت در پوشش:یکی از مظاهر عفت ،رعایت پوشش کامل است به خصوص برای زنان در برابر بیگانگان.
در قرآن کریم در باره ی عفت وحجاب زنان در سوره ی نور واحزاب آمده است.(آیات حجاب در بحث حجاب و بی حجابی آمده است)
النته زن به عنوان همسرو در برابر شوهرش حیا را کنار میگذارد.و برعکس جذابیت های خود را نشان میدهد.
2-عفت در خود نمایی (تبرّج):
قرآن در سوره احزاب خود نمایی زنان را نهی کرده و می فرماید: خود نمایی در ملأ عام موجب فساد است و زنان را در تیررس افراد شهوت پرست قرار میدهد.
3-عفت در نگاه:در سوره ی نور قرآن هم به مردان وهم زنان توصیه میکند دیده ها فرو گیرند وبه مناظر تحریک آمیز نگاه نکنند که عاقبت سوئی برایشان دارد.
امیرالمؤمنین علیه السلام میفرماید:"از تقوای شخص عفت وحیای او در نگاه وعفت شکم وشرمگاه اوست".[1]
4-حیا در راه رفتن:
قرآن در داستان موسی و شعیب از دختران شعیب بحث میکند و می فرماید:دختر شعیب با حیا راه می رفت. واین صفت وحرکت موجب مصونیت و پاکی زنان میشود.
حیا در اختلاط با نامحرمان:
قرآن در همان داستان موسی با دختران شعیب ،از زبان دختران می فرماید که آنان از اختلاط با مردم برای کشیدن آب از چاه پرهیز می کردند تا موجب فساد نشود،و پس از رفتن مردان آنان با کمک حضرت موسی علیه السلام از چاه آب کشیدند.این خصوصیت مربوط به زنان پاک و با تقواست .
عوامل تقویت عفت و حیا در همسر چیست؟
1-آراستگی :هم زن و هم شوهر باید برای همیشه برای یکدیگر آراسته و پاکیزه باشند،این عمل موجب تقویت حیا در همسر میشود.ائمه معصومین علیه السلام می فرمایند:آراستگی مرد و زن ازدواج کرده برای یکدیگر موجب پاکدامنی آنها میشود،اگر چنانچه مردی با لباس کارو ژولیده از سرکار بیاید و خود را تمیز وخوشبو وپاکیزه نکند به تدر یج زن او نسبت به شوهرش بی رغبت وکم عفت میشود.
2-غیرت :غیرت یعنی صفتی که شخص نمی خواهد غیر از او در زنگی خصوصی و خانوادگی اش دخالت و مشارکت داشته باشد.
این صفت در بسیاری از حیوانت نیست بخصوص درخوک این صفت انسانی نیست ،امّا در خروس موجود است.فرد غیور ار آنجا که شأن و آبروی خود را نگه میدارد تلاش میکند در امور خصوصی خودش کسی را مشارکت ندهد و عفت می ورزد.
غیرت از صفات الهی است.
غیرت که بیشتر برای مرد است زمینه ساز حفاطت وحراست از پاکدامنی زن وهمسر است و اورا از آلودگی ها مصون میدارد.
البته غیرت بی مورد و زیاده روی درست نیست.
یعنی مرد نباید آنقدر سخت گیری کند که زنش هیچ جا نرود و زندانی شود،نتیجه این عمل برعکس میشود.
تحکیم بنیان خانواده با خلق نیکو:
1-شرافت خانوادگی عامل اصلی خلق نیکو :
از جمله عوامل تحکیم اساس خانواده وپیشگیری از انحراف و خلافکاری وناهنجاری ،پاکی باطنی و شرافت خانوادگی است ، که آثار آن را در فرزندان و رفتار والدین مشاهده کرد.
خداوند میفرماید: “در سرزمین پاک و پاکیزه گیاهش به فرمان پروردگار می روید؛ امّا سرزمین بد سرشت وشوره زار جزء گیاه هرز و بی ارزش از آن نمی روید ” [2]
این مثال درباره خانواده پاک سرشت و با شرافت و اخلاقی هم صادق است ونیز عکس آن قابل مقایسه می باشد.
انسانها و خانواده های شریف، دارای رأفت و آرامش خاص هستن، بر خلاف انسان های خبیس ، تند خو و یا بی مسئولیت.
کسی که شرافت خانوادگی و اصالت دارد ،قلبی آرام واخلاقی نرم و گرم دارد و به دیگران احترام میگذارد.
چنانچه انسان درونش پاک باشد در برابر دیگران پر جاذبه است و کمترین تنش را ایجاد میکند .البته دقت کنید،گاهی در کوتاه مدت برخی تظاهر به خوشرویی ومحبت میکنند،باید آنان را با امتحان هایی ودر دراز مدت آزموده در هنگام نیاز و خطر و سفر و مصاحبت و غیره ارزیابی کرد.
2- اهمیت ازدواج با افراد مؤمن و خوش خلق :
البته خوش اخلاقی فقط در ظاهر متبسّم وخوشرویی ظاهری نیست ،بلکه در امانت دار یو راستگویی و صداقت،در معاملات خوب ودر وفای به عهد و پیمان و در تمام گفتار و کردار باید رنگ خدایی در آنها باشد.
رسول خدا صلی الله علیه وآله در مورد همسر مناسب فرموده اند :"هرگاه هرکسی به خواستگاری آمد که اخلاق زیبا و دین پاک داشته باشد، شرایط ازدواج را برایش مهیا سازید ،اگر چنین نکنید فتنه وفساد بزرگ رخ میدهد"[3]
آثار مثبت حسن خلق در تحکیم خانواده و سازگاری همسران :
الف:تقویت محبت :
اخلاق زیبا و برخورد مثبت با خوشرویی و سعه صدر موجب تحکیم محبت و مودّت میشود،مودّت همان اطهار عمل محبت بین افراد خانواده است مثل اینکه شوهر به همسرش اطهار کند که :"همسرم من تورا دوست دارم"این کلام موجب تقویت روابط همسران می شود.
ب:افزایش روزی ورزق :
امیرالمؤنین علیه السلام،گنج های روزی را در اخلاق نیکو دانسته اند و ائمه علیهم السلام فرمودند که حسن خلق عامل افزایش رزق و روزی ما در معنویت است.
ج: گوارا شدن زندگی :
امام صادق علیه السلام فرمودند :"هیچ شیوه زندگانی گواراتر از زندگی آمیخته با حسن خلق نیست."[4]
چه کنیم تا اخلاقمان در همه جهات نیکو شود؟
1-خوب گوش دادن به همسر یا دوست:
بیشتر اوقات دوست یا همسر دوست دارد درد و دل خود را به دوستش یا همسرش بگوید،ما باید هنرگوش دادن و ساکت بودن را داشته باشیم تا به خوبی درد هایش را بشنویم و او را درک کنیم ،اگر ناراحت است همدل و همدردی خود را ابراز کنیم، واگر خوب هنر گوش دادن را یاد بگیریم و با صبر و حوصله مشکلات مردم را بشنویم ، به خوبی متوانیم خود یا با کمک دیگران به او کمک کنیم.
با لبخند مناسب ،تماس چشمی (اگر محرم است ) ،وابراز همدردی با چهره و با کلام و حرکات بدنی مناسب در جهت تأیید او وتوجه کردن به سخنان همسر یا دوست میتوان نشان داد که خوب به حرف هایش توجه داریم و درکش میکنیم .امّا توجه داشته باشیم که از او خرده نگیریم ،مچ نگیریم ،سرزنش و مسخره نکنیم.
2- تفافل یا نادیده انگاری:
تفافل آن است که آدمی چیزی را زا کسی بداند ؛امّا با عمل خود را غافل نشان دهد و این یکی از مهارت های خوش خلقی با همسر یا دوست است،یعنی عیبش را نادیده میگیریم،و گویی که هیچ نمی دانیم. لذا هرگز عیبش را به رخ او نمیکشیم.
امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید::کسی که تغافل نکند و چشم خود را از عیوب مردم نبندد ،زندگی تلخی خواهد داشت."[5]
ج-آشتی کردن :
پیشدستی در آشتی کردن پس از اختلاف یا تفرقه یا کدورت روابط در خانواده بسیار مهم و موجب سازگاری همسران است.آشتی کردن باعث میشود که دیوارهای بی اعتمادی میان اعضای خانواه فرو بریزد و اعتماد سازی و خوش گمانی رواج یابد وآشتی کردن منشأ خوش خلقی و مکارم اخلاق انسان است.
پس میان افراد خانواده و حتی فامیل نباید بیش از چند روز قهر وهجران باشد .الّا قطع حم به حساب می آید و هم در قرآن وهم در روایات معصومین علیهم السلام نکوهش شده و لعنت خدا را به دنبال دارد .
د:سخاوت:
به خصوص شوهر باید بسیار سخی باشد و بذل و بخشش نسبت به خانمش داشته باشد تا عوامل تند خویی و بد اخلاقی و بی اعتمادی ریشه کن شود و با اعطای هدایا کدورت را رفع کند محبت و موّدت جایگزین شود.
امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:"خوش خلقی در سه چیز است :دئری از حرام (و گناه و ظلم و…)،کسب حلال ،توسعه اقتصادی بر خانواده"[6]
این هم از عناصر مکارم اخلاق و اخلاق زیبای کاربردی است.
ه- شوخ طبعی :
همه ما به یکدیگر نیازمندیم . در هنگام تنش ها و چالش ها برای کاهش فشارهای
روحی و عصبی خوبست در شرایط مساعد شاد و سرحال و شوخ طبع باشیم،یعنی غم هایمان رل آشکار نسازیم و سعه صدر داشته باشیم کظم غیظ یا فروخوردن خشم داشته باشیم ودر مقابل خوش خلقی مان را با شئخ طبعی البته بدون طعنه و سر زنش و تمسخر و غیره اجرا کنیم تا فشار و تنش ها به صفر نزدیک شوند.
ز-ایفای نقش طرف مقابل :
یعنی یکی از همسران سعی کند درد ها ومشکلات طرف مقابل را درک کند و از زبان او سخن بگوید و همدردی کند .در روایات اسلامی هم فراوان از سوی معصومین علیهم السلام مطرح شده است که :آنچه را برای خود دوست میدار ی،برای دیگران هم بپسند ،و آنچه را برای خود نمیپسندی، برای دیگران هم مپسند:همان گونه که دوست نداری به تو ستم شود تو هم به دیگران ستم نکن و نیز نیکی کن به همه همان طور که دوست داری به تو نیکی کنند.
این قانون اگر در تمام زندگی در منزل و جامعه با دیگران رعایت شود هیچکس به دیگری طلم نخواهد کرد.
ح-تقویت مثبت:
قدر دانی از طرف مقابل به اشکال مختلف لفظی یا عملی روابط همسران را تقویت میکند.البته برای تقویت روابط خانوادگی باید قدردانی خالص باشد بدون ریشخند یا مصنوعی .وهرگاه همسر ما عصبانی نیست و ملایم بحث میکند اورا تشویق ،تقدیر و تقویت کنیم.تقویت و تشویق همسر باید تنوع هم داشته باشد تا تأثیر مثبت و پویا داشته باشد.
رفق و مدارا :
از جمله ویژگی های سازنده برای ساز گاری همسران و اعضای خانواده سالم مدارا کردن با دیگران است.رفق و مدارا یعنی نرم برخورد کردن با دیگران و از خشونت و تندی و درشتی دوری کردن .پس اخلاق زیبا از این منظر همرا است با نرمش در برخورد با دیگران،تحمّل آرای دیگران و عقاید و اخلاق آنان ،ونیز همدلی و همدمی و نیز همدردی و همراهی کردن با دیگران دلهای آنان جذب ما شود و بتوان در دلهایشان نفوذ کرد و برخورد های مثبت وسازنده نیکی هارا به آنان آموخت.
پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله فرمودند:"خدایم مرا به مدارای با مردم فرمان داده ،همان گونه که به ادای واجبات دستور داده است.[7]
اصل مدارا از مهم ترین اصول مدیریت در منزل و جامعه در تربیت مردم است.امیرالمؤمنین علیه السلام فر موده اند:"در تمام حالات با همسرتان مدارا کنید.
از پیامدهای مدارا و نتایج آن چند مسئله حاصل میشود:
1-خیرو برکت در زندگی ،رفق و مدارا در هر کار یباشد زینت آن کار است.
2-خوشبختی می آورد.
3-امنیت،هرکس با مردم مدارا کند،از مگر آنان در امان می ماند و امنیت می یابد.
4-محبت و کینه زدایی :"امیرامؤمنین علی علیه السلام می فرماید :چیزی به اندازه ی سخاوت ،مدارا و خوش اخلاقی محبت به معبود نمی آورد."[8]
پرهیز از لجاجت راهی برای دوام سازگاری همسران و خانواده:
لجاجت چیست ؟یعنی تکرار عمل و گفتار ی است که مطابق میل طرف مقابل نباشد،و با میل و خواست او مخالفت باشد و مجب انزجار و نفرت شنونده شود .
لجاجت یعنی پس از آشکار شدن حق،باز هم بر سخن باطل یا عمل نادرست پا فشاری کند و از پذیرش حق سر باز زند.
از کدام صفات زشت برای داشتن خانواده سالم پرهیز کنیم ؟
عوامل لجاجت چیست ؟
الف:جهالت: نادانی و ناآگاهی فرد موجب میشود که بدون در نظر گرفتن پیامد های آن ،بل همسر یا دوست لجلازی کند و در حقیقت تلاش میکند آتش خشم خود را فرو بنشاند ،در حالی که سرانجامش پشیمانی و اختلاف هاست.
ب:زیاده روی در سرزنش دوست یا همسر :
گاهی یکی از همسران یا دوستان تلاش میکند صفت زشتی را به همسرش بگوید واو را نهی کند.امّا باید بداند که ابتدا باید در شرایط مناسب روحی وفکری همسر همچون آینه و با لطافت ابتدا خوبی های همسر یا دوسترا بشمارد و بعد یک عیب یا مشکلی که او دارد را بدون سرزنش و تنها با همسربدون اولاد و افراد دیگر آن را مطرح کرده امّا زیاده روی و افراط نکند چون آتش لجاجت طرف مقابل را شعله ور میسازد.
پرهیز از حسادت و چشم وهم چشمی :
از صفات زشت و مزموم حسادت است که حسد کننده تلاش میکند که صاحب نعمت نعمتش زوال یابد و ضرر کند!
البته اگر در مقابل حسد ،بحث غبطه است،غبطه صفت خوبی است وآن به این معنا است که شخص نمی خواهد نعمتی از کسی زایل شود بلکه آرزو میکند خودش هم به آن نعمت برخوردارشود و این صفت خوبست.
شکل سوک که نه حسد است نه غبطه ،آن را چشم و هم چشمی میگویند.یعنی شخص با قصد غیر الهی درصدد برمی آید که برا ی به رخ کشیدن و رقابت ناسالم با دیگری به هر قیمتی شده با انها مقابله کند و نعمتی مادر و بهتر را به چنگ آورد وآن را به رخ دیگران بکشد و به آن تفاخر و ناز یا خود برتری کند.در حقیقت چشم و هم چشمی ناشی از احساس حقارت فرد است.
حسادت:نوعی بیماری روانی است که به مشکلات فراوانی در بعد فردی و خانوادگی دامن میزند.حسد گاه به این شکل تحقق میابد که دارائی زندگی دوستان و بستگان را مشاهده کرده و حسد می برد و با تنگ نظری آرزوی زوال نعمت هایش میشودو گاه برای از بین بردن آن نعمت دست به کارهای ناشایستو اختلاف افکنی یا دشمنی مزند،وحتی گاه یکی از همسران یا مادر یک آنها برای خصوصیات و دارائی همسرش حسادت ورزید و آن را برای خود می خواهد و زندگی را به طلاق میرساند.
از پیامد های حسادت :سلب آسایش خود و رنج بردن روحی حسود و نا آرامی اوست.حسود ایمانش را از دست می دهد و در حقیقت به خدا اعتراض دارد که چرا نعمت های بیشتری به طرف مقابل داده است .متأسفانه گاه این بیماری روانی در میان اساتید و دانشمندان و علما هم موجود است ونمی توانند نعمت های علمی خدادادی یا اکتسابی رقیب های خود را تحمل کنند.
درمان حسادت و یا چشم و هم چشمی :
الف:پرهیز از ارتباط با دنیا پرستان –قرآن هم می فرماید:"هرگز چشم خود را به نعمت های مادی که به گروه هایی از آن ها داده ایم ،میفکن که این ها (همانند)شکوفه های زندگی دنیاست"[9]یعنی چشم وهم چشمی به مادیات دیگران همانند زرق و برق و مدپرستی شکوفه گلهاست که به زودی فانی شدنی است.
ب:توجه به زیر دستان و زندگی ساده دیگران.
ج-توجه به حکمت نعمت های الهی
د-تلقین های مثبت و خواستنی از خداو تلاش مثبت برای رسیدن به نعمت های بهتر
ه-تشکراز خدا برای نعمت های موجود
و-دور شدن از وابستگی به مادیات و تمرکزبه نقاط قوت خود
ز-الگوداشتن ارزش های معنوی و دینی و اخلاقی بجای الگوهای مادی و مد پرستی.
خوشروئی و خوش گوئی راهی برای تحکیم خانواده ودوستان:
برای تحکیم روابط خوب خانواده و نیز در جامعه باید بت همه با چهره ای باز و بدون گرفتگی ،و با خوشرویی و گشاده رویی برخورد کرد.
گشاده رویی و تبسم علامت ایمان ،عقل ،هدیه الهی ،نیکو کاری و کینه زدایی است برای رفع کینه ها ودشمنی ها بهترین دارو برخورد با روی باز و گشاده و متبسّم باطرف مقابل است.امام علی علیه السلام فرموده اند:"خوش رویی آتش دشمنی را خاموش میسازد".[10]
خوش رویی ایجاد اُلفت و محبت میکند.ومحبت مودّت می اورد وبهترین عامل آرامش همسران و دوستان با یکدیگر است .
برای رسیدن به خوشرویی چه کار هایی و تمریمناتی باید انجام داد؟
1-ارتباط چشمی
2- لبخند نمکین
3- تکان دان سر و تأیید
4- چهره باز و جدذاب
5- آراستگی چهره
خوش زبانی هم مکمل خوشرویی و گشاده رویی است.
خوش زبانی یعنی صفای دل و زندگی می آورد و با دوستان و همسران امنیت ایجاد میکند.هم خوب سخن گفتن وهم سخن مفید گفتن و با روی گشاده اعجاز میکند.
خوش زبانی موجب عزّت میشود و از جمله حقوق مؤمن نسبت به برادران دینی و مردم خوش برخوری است.
فردی که خوشرو وخوش زبان است کلاغی همراه با تشویق و امیددادن و خبر خوب دادن است.هرگز نق نمی زند و به زمانه ناسزا نمیگوید.عبارت هایی که با من شروع میشود امّا نه با حالت زورگویی بلکه (من فکر میکنم)یا (احساس من اینست) مؤثر است.ویا عبارت هایی مثل : بهتر نبوداینکار انجام می شد؟
عذر خواستن و نیز تشکر از خوبی های همسر یا دوست نیزاز مقوله های خوش زبانی و خوش رویی است.
متانت در گفتار و آرامش همراه با نرمش نیز در تحکیم دوستی در خانواده مؤثر است.
پاکیزگی و زینت برای همسران:
اهمیت وآراستگی همسران در بقای خانواده ی سالم:
یکی از مسائل که موجب میشود همسران با یکدیگر علاقه بیشتری پیدا کنند و خانواده تحکیم پیدا کندرعایت پاکیزگی و زینت کردن همسران برای یگدیگر است.معصومین علیهم السلام هم سفارش های فراوانی هم به مردان هم به زنان دارند که هم از نطر جسمی و هم اخلاقی خود را پاک و پاکیزه و آراسته کنند تا محبت بین آنها افزایش یابد.
از جمله رهنمود هایی که در زمینه آراستگی در روایات آمده است عبارتند از :
1-تمیزی لباس و بدن –حمام رفتن هر چند روز و تمیز نگه داشتن لباس (اتو زدن)
2-استعمال بوی خوش-البته برای زن در منزل جایز است ولی در بیرون منزل نباید آرایش کندو…
3-لباس و پوشش زیبا- بخصوص در منزل هم باید زن و مرد لباس تمیز زیبا و جذاب بپوشند.
[1] اعلام الدین ،حسن بن –دیلمی صفحه 292
[2] اعراف :58
[3] وسائل الشیعه ،حرّعاملی ج 20 ص 78
[4] الکافی،ج 8 ص 244
[5] غررالحکم ،عبدالواحد آمُدی صفحه451
[6] بحار،جلد68 صفحه 393
[7] الکافی،جلد 2 صفحه 117
[8] غررالحکم،صفحه244
[9] طه 131
[10] الکافی ،جلد2 صفحه 103
